اهل فتوت در ایران و تأثیر آنان بر جامعه و مردم‌سالاری
مقدمه
مفهوم فتوت در تاریخ ایران، مفهومی ریشه‌دار و چندوجهی است که از دوره پیش از اسلام آغاز و در دوران اسلامی به‌ویژه در قالب نهادهای اجتماعی و آیینی چون عیاری، صوفی‌گری و فتوت‌نامه‌ها تداوم یافت. اهل فتوت نه‌تنها حاملان اخلاق فردی بودند بلکه به‌عنوان بازیگران مهم اجتماعی، در تقویت روحیه جمع‌گرایی، حمایت از مظلومان و ترویج عدالت، نقشی سازنده در بنیان‌های مردم‌سالاری سنتی ایران ایفا کردند.
________________________________________
ریشه‌ها و سیر تاریخی فتوت
فتوت به‌معنای جوانمردی، گذشت، حمایت از ضعیفان، وفاداری و اخلاق پهلوانی است. در متون فارسی و عربی، این مفهوم به عنوان آرمان‌نامه‌ای اخلاقی و اجتماعی شناخته شده است. یکی از مهم‌ترین منابع در این حوزه، «فتوت‌نامه سلطانی» اثر حسین واعظ کاشفی است که در قرن نهم هجری نگاشته شد و اصول اخلاقی اهل فتوت را در ارتباط با طبقات گوناگون جامعه، به‌ویژه اصناف و پیشه‌وران، توضیح می‌دهد [کاشفی، ۱۳۸۶].
در دوره‌ی عباسیان و سلجوقیان، تشکل‌هایی از اهل فتوت که گاه با عنوان «فتیان» یا «عیاران» شناخته می‌شدند، به عنوان نوعی نهاد اجتماعی-نظامی در برابر ظلم و فساد حاکمان شکل گرفتند. ابن بطوطه نیز در سفرنامه‌اش به تشکیلات فتوتی در شهرهای ایران مانند تبریز و بغداد اشاره می‌کند و آنان را مدافعان عدالت و مردم می‌نامد [ابن بطوطه، ۱۳۵۶].
________________________________________
ویژگی‌های اجتماعی اهل فتوت
اهل فتوت به‌مثابه نیرویی اخلاقی-اجتماعی، در جامعه سنتی ایران نقشی چندجانبه ایفا می‌کردند:
1. تقویت همبستگی اجتماعی: آنان حلقه‌های همیاری و اخوت را در محله‌ها و بازارها ایجاد می‌کردند که به نوعی مردم‌سالاری محلی منجر می‌شد [فرهت، ۱۳۹۱].
2. مقابله با ظلم: فتوت‌پیشه‌گان اغلب با نهادهای حکومتی در تقابل بودند و به‌ویژه در دوره‌هایی که حکومت مرکزی ضعیف یا ستمگر بود، نقش حافظ عدالت را برعهده می‌گرفتند [آصف، ۱۳۹۰].
3. ارتباط با اصناف: اهل فتوت در بازارها نفوذ داشتند و با تدوین فتوت‌نامه‌های صنفی، اخلاق و هنجارهای حرفه‌ای را تنظیم و نهادینه می‌کردند