به گفته مورخین شیعه و بسیاری از علمای اهل سنت، حضرت علی (ع) در کعبه زاده شد. او نخستین کسی بود که به پیامبر (ص) ایمان آورد. از نظر شیعه، وی به فرمان خدا و تصریح پیامبر (ص) جانشین بلافصل رسول خدا (ص) است. آیاتی از قرآن کریم بر عصمت و پیراستگی وی از پلیدیها دلالت دارد. بنابر منابع شیعه و برخی منابع اهل سنت، حدود ۳۰۰ آیه در قرآن کریم در فضیلت او نازل شده است. وی همسر حضرت فاطمه (س) و پدر و جد ۱۱ امام شیعه است. هنگامی که قریش قصد کشتن پیامبر (ص) را داشتند، او در بستر پیامبر خوابید تا دشمنان گمراه شوند و بدین طریق پیامبر (ص) مخفیانه هجرت کرد. پیامبر (ص) عقد اخوت خود را با وی بست در همه غزوات پیامبر (ص) جز جنگ تبوک که به فرمان پیامبر (ص) در مدینه ماند- شرکت داشت و پرافتخارترین فرمانده اسلام بود. آثار مکتوب بسیای به زبانهای مختلف درباره امام علی (علیهالسّلام) نوشته شده است. پس از درگذشت پیامبر اکرم (ص) گروهی در سقیفه، با ابوبکر به عنوان خلیفه بیعت کردند و امام علی (علیهالسّلام) ۲۵ سال از خلافت دور ماند. آن حضرت پس از خلافت ابوبکر، عمر و عثمان، به اصرار مسلمانان خلافت و حکومت را پذیرفت. او در دوره کوتاه حکومتش با سه جنگ سنگین داخلی مواجه شد و سرانجام در محراب مسجد کوفه در حال نماز به دست یکی از خوارج به شهادت رسید و مخفیانه در نجف به خاک سپرده شد. گفتهاند که سررشته بسیاری از علوم مسلمانان، از جمله نحو عربی، کلام، فقه و تفسیر به امام علی (علیهالسّلام) میرسد و فرقههای گوناگون، سلسله سند خود را بدو میرسانند. کتاب معروف نهج البلاغه منتخبی از گفتهها و نوشتههای اوست.