جلسه‌ ۹۶۱ کلبه کرامت
ارائه شده در ۵ خرداد ۱۴۰۱
در سرفصل نقشه خدا و هندسه الهی

در این جلسه، با نگاهی عمیق و تلفیقی از مباحث فلسفی، عرفانی و دینی، نسبت عقل، هدایت الهی، و هدف خلقت انسان بررسی می‌شود. آغاز بحث با تبیین «رویای الهی» است؛ اینکه خداوند انسان و جن را خلق کرد تا او را عبادت کنند (آیه «ما خلقت الجن و الإنس إلا لیعبدون»). برای تحقق این هدف، مسیر و نقشه‌ای به نام «صراط مستقیم» طراحی شده است. برخلاف برداشت رایج که صراط مستقیم را صرفاً راهی راست تلقی می‌کند، در این نگاه، صراط مستقیم راهبردی برای ایستادن تمام‌قد انسان در موضع حق است؛ ایستادن بر قسط، استقامت در آن، و رسیدن به مقام قیامت که ظرف ظهور کامل حق است.

در این مسیر، عقل جایگاه محوری دارد. عقل در هندسه الهی، نخستین مخلوق است و اساس و ابزار هدایت انسان به سوی صراط مستقیم محسوب می‌شود. عقل حقیقی با آنچه در فلسفه غرب با واژگانی چون «reason» و «rationality» معرفی شده، متفاوت است. آن عقل، صرفاً قدرت استدلال دارد، اما عقل در نگاه قرآنی، دارای قدرت تمییز، تشخیص مرز عجز و قدر، و شناسایی جایگاه و هدف اشیاء و انسان است. این عقل، هر شیء را در جایگاه درست خود قرار داده، حدود آن را مشخص می‌کند و انسان را از اسارت در نفس و غرایز به سمت تعالی معنوی و قیام در برابر حق سوق می‌دهد.

هندسه مدرنیته که ریشه در فلسفه فیلسوفان ملطی، افلاطون، ارسطو، کانت و ویتگنشتاین دارد، نشان می‌دهد که این هندسه بشری با تمرکز بر فرم، جوهر، ذهن و زبان، از درک ابعاد غیبی و آسمانی هستی ناتوان است. در حالی که در هندسه الهی، هر پدیده‌ای می‌تواند آیتی باشد برای شناخت خدا. آیت، یعنی نشانه‌ای که از خود فراتر می‌رود و حقیقتی متعالی را نمایان می‌سازد. کشف آیت در اشیاء، نیازمند فطرتی گشوده و عقلی فعال است. عالم میل به گشودگی دارد (فطر، فطرت، افطار)، اما تنها کسانی که دارای چشم حکمت‌بین هستند می‌توانند این آیات را درک کنند.

در این نگاه، عقل نه تنها ابزار شناخت، بلکه اساس تمدن‌سازی و زندگی معنادار است. با عقل است که می‌توان حدود خود و اشیاء را شناخت، از حالت خزنده و سینه‌خیزِ گرفتار نفس، به مقام ایستادن تمام‌قد در برابر حق رسید. این عقل، انسان را از غفلت به ذکر، از سردرگمی به جهت‌داری، و از اسارت به آزادی در پرتو حق می‌رساند. عقلِ قدر، عقلِ راهبر و نگاهبان مسیر انسان است.